Умовний і наказовий спосіб дієслів
Formy trybu czasownika
У польскій мові є три способи дієслів:
W języku polskim występują trzy tryby:
-
- tryb orzekający (oznajmujący); дійсний спосіб
- tryb przypuszczajacy; умовний спосіб
- tryb rozkazujący наказовий спосіб
Trybu oznajmującego używamy wówczas, gdy mówimy o czynnościach (lub stanach), które rzeczywiście odbywają, odbywały lub będą odbywać, np. piszę, siedziałeś, pójdziemy.
Дійсний спосіб дієслів використовуємо тоді, коли говоримо про дії чи стани, які насправді відбуваються, відбувалися чи будуть відбуватися.
Trybu przypuszającego używamy wtedy, gdy mówimy o jakiejś czynności nierzeczywistej lub możliwej do spełnienia pod pewnym warunkiem, np.
Gdybym ja miała skrzydełka jak gąska, poleciałambym ja za Jaśkiem do Śląska.
Poszedłbym do kina, gdybym odrobił wcześniej lekcje.
Умовний спосіб дієслів використовуємо тоді, коли говоримо про дію , яка може відбуватися, або стан в якому може перебувати предмет чи особа за певних умов.
Tryb przypuszczający tworzy się przez dodanie do formy trybu orzekającego w czasie przeszłym partykuły by, którą piszemy łącznie z formą osobową czasowników (mógłbym, poszłabyś, pomogliby), jeśli występuje ona bezpośrednio po niej.
Partykuła by może występować w zdaniu także po innych wyrazach, ale mimo to wespół z czasownikim tworzy tryb przypuszczający.
Gdybyśmy mieli piłkę, zagralibyśmy w siatkówkę.
Dobrze by było pograć w siatkówkę, gdyby się udało pożyczyć piłkę.
Частка by -byś -bym-byśmy-byście- може виступати окремо від дієслова
Pomogłemby ci Ja bym ci mógł pomóc
Czy poszłabyś do kina? Czy byś poszła do kina?
| TRTRYB PRZYPUSZAJĄCY (WARUNKOWY) liczba pojedyncza i mnoga | |||
| oosoby | Rrodzaj męski | Rodzaj żeński | Rodzaj nijakirodz |
| ja | pprzeczytałbym | przeczytałabym | —-- |
| ty | przeczytałbyś | przeczytałabyś | —-- |
| On, ona, ono | Przeczytałby | Przeczytałaby | przeczytałoby |
| oosoby | Rrodzaj męskoosobowy | Rodzaj niemęskoosobowy |
| my | pprzeczytałibyśmy | przeczytałybyśmy |
| wy | przeczytałibyście | przeczytałybyście |
| Oni, one | Przeczytałiby | Przeczytałyby |
Trybu rozkazującego używamy wtedy, gdy domagamy się od słuchacza
wykonania jakiejś czynności, np.:
napisz, wyjdźmy, przeczytajcie, siadajcie, wyłączaj, przynieś, wynieś.
Forma trybu rozkazującego nie występuje w 1 osobie liczby pojedyńczej.
Наказовий спосіб вживаємо тоді, коли вимагаємо від слухача виконання якоїсь дії: читай, пиши, прибери.
НАКАЗОВИЙ СПОСІБ ДІЄСЛІВ
| ja | ————————- | my | Wróćmy, wołąjmy, czytajmy, kochajmy, sprzątajmy, pożyczmy, idźmy, jedzmy |
| ty | Wróć, wołaj, czytaj, kochaj, sprzątaj, pożycz, idź, jedz | wy | Wróćcie, wołajcie, czytajcie, kochajcie, sprzątajcie, pożyczcie,idźcie, jedzcie |
| on, ona, ono |
Niech wróci, niech woła,niech kocha, niech sprząta, niech pożyczy, niech idzie |
oni, one |
Nech wrócą, niech wołają, niechkochają, niech sprzątają, niechpożyczą, niech idą, niech jedzą |
Зверніть увагу, що для першої особи однини розпоряджень не даємо.
У третій особі однини та множини використовується
чарівне слово “niech”-нехай.
Його додають до дієслів у теперішньому часі відповідно у третій особі однини чи множини.
Нехай він/вона/воно копає = Niech kopie!
Нехай вони копають=Niech kopią!
Осільки у польських дієслів є чотири дієвідміни, то спробуємо знайти певні закономірності, щоб правильно створити для дієслів цю форму.
Погляньте на третю особу множини. Відкидаючи літеру а, отримаємо другу особу однини для :
wołają--wołaj, kochają --kochaj, sprzątają--sprzątaj
Тепер до другої особи однини додамо my i отримаємо першу особу множини,
wołaj-wołajmy, kochaj-kochajmy, sprzątaj-sprzątajmy
або додаймо cie, отримаємо другу особу множини:
wołaj-wołajcie, kochaj-kochajcie, sprzątaj-sprzatajcie
Цей спосіб можна застосувати для дієслів третьої та четвертої дієвідмін.
wołam-wołasz, kocham-kochasz, sprzatam-sprzatasz-III
rozumiem-rozumiesz, umiem-umiesz -IV
Rozumiej, rozumiejmy, rozumiejcie
Для дієслів першої та другої дієвідміни у наказовому способі головне утворити другу особу однини, бо перша і друга особа множини утворюється аналогічно до попередніх дієвідмін:
| ja | ————————- | my | piszmy, mówmy, wyjmijmy, ciągnijmy, zdejmijmy, śpijmy, myjmy |
| ty | Pisz, mów, wyjmij, ciągnij, zdejmij, śpij, myj | wy | piszcie, mówcie, wyjmijcie, ciągnijcie, zdejmijcie, śpijcie, myjcie |
| on, ona, ono |
Niech pisze, niech mówi, niechwyjmie, niech, ciągnie, niech zdejmie, niech śpi, niechmyje |
oni, one |
Nech piszą, niech mówią, niechwyjmą, niech ciągną, niechzdejmą, niech myją |
У третій особі однини дієслів теперішнього часу відкидаємо останню літеру on/ona/ono pisze-pisz, mówi-mów, myje-myj
Дієслова chcieć, dać, dawać, mieć, stawać, а також дієслова, що закінчуються на -znawać (poznawać, uznawać, przyznawać), у наказовому способі 2 особи однини та 1-2 осіб множини утворюватимуться від основи інфінітива шляхом додавання закінчення -j-: wyjmować, zdejmować
wyjmie-wyjmij, zdejmie-zdejmij
Szybciej ściągnij ten sweter.
Wyjmij zeszyt.
Zdejmijcie czapki.
Nie cągnij go tak bardzo.
Bądź jutro punktualnie.
UWAGA NA CZASOWNIKI:
być -- bądź;
rozumieć -- rozumiej (nie: rozum),
umieć -- umiej;
ssać (odmienia się jak “rwać“, ja ssę -- cz. teraź.) -- ssij (nie: ssaj), ssijcie;
karać -- karz (nie: karaj), karzcie;
mleć -- miel;
dąć -- dmij;
zgiąć -- zegnij;
wziąć -- weź.
śpię-śpisz – śpi (I k) śpij-śpijmy-śpijcie
zamknę-zamkniesz-(II k) zamknij-zamknijmy-zamknijcie
śnię-śnisz-śni (II k) śnij-śnijmy-śnijcie
uwierzę-uwierzysz-uwierze (II) uwierz-uwierzmy-uwierzcie
